سیاست محتوایی در سال جاری بر روی گفتمان مقاومت متمرکز بوده و سعی داشته گفتاری ایجابی، زندگیساز و فعّال و پویا از مقاومت ارایه نماید. در این راستا، دو حلقهی قبلیِ عملیات تبلیغی طی سال جاری شامل «روایت داراییهای مردم ایران در موضوع مقاومت» و «مقاومت و زندگی؛ روایت زندگیمدارانه از مقاومت» بوده است. اینک در آستانه ماه مبارک رمضان، در ادامه مسیر مذکور، حلقهی سوم از گفتمان مقاومت به مسئله «مقاومت و پیشرفت؛ تبیین رابطه مقاومت با پیشرفت ایران» اختصاص یافته است.
رهبر بزرگوار انقلاب در بیانات اخیر خود، ضمن انذار نسبت به روایتهای غلط از مقاومت، بر بازخوانی و ارایه تقریر و تعریف صحیح از مقاومت تاکید داشتند. ابتدا در دیدار روز 13 آبان با دانشآموزان و دانشجویان، ناظر به مطالبه انتقام، مقاومت را یک حرکت منطقی در ملّت ایران دانستند:
«بحث، بحث صرفاً انتقام نیست؛ بحث یک حرکت منطقی است، بحث مقابلهی منطبق با دین و اخلاق و شرع و قوانین بینالمللی است... این مبارزه، یک مبارزهی عقلانی، خردمندانه و منطبق با منطق است. افراد کوتهبین و کوتهنظر ــ نمیگویم خائن، متّهم نمیکنم به تعمّد و خیانت؛ حدّاقلّش این است که کوتهبین هستند ــ سعی نکنند حرکت ملّت ایران در مقابل استکبار را یک حرکت غیر منطقی جلوه بدهند؛ نخیر، حرکتی منطقی و درست و منطبق با منطق صحیح عُقلایی و انسانی و بینالمللی است. برای همین هم هست که در افکار عمومی ملّتهای دنیا، ملّت ایران عزیز است... این حرکت باید ادامه پیدا کند منتها ادامهی این حرکت باید با نقشهی صحیحی انجام بگیرد».
سپس، در اوّلین سخنرانی که پس از حوادث سوریه داشتند، ضمن نقد روایتهایی که به تضعیف جبهه مقاومت اشعار داشتند، فرمودند:
«آن کسانی که خیال میکنند با این چیزها جبههی مقاومت ضعیف شده است، درک درستی از مقاومت و جبههی مقاومت ندارند؛ نمیدانند اصلاً جبههی مقاومت یعنی چه. «جبههی مقاومت» یک سختافزار نیست که بشکند یا از هم فرو بریزد یا نابود بشود. «مقاومت» یک ایمان است، یک تفکّر است، یک تصمیم قلبی و قطعی است؛ مقاومت یک مکتب است، یک مکتب اعتقادی است. چیزی که ایمان یک عدّه مردم است، چیز قراردادیای نیست، این، با فشار آوردن نهفقط ضعیف نمیشود بلکه قویتر میشود... مقاومت به این معنا، در باور ملّتهای منطقه ریشه دارد. ... ریشهی مقاومت، در ایمان ملّتها و باور آنها است...».
بیانات رهبری حکایت از آن دارد که علیرغم ریشهدار بودن مقاومت در باور ملّتهای منطقه(به ویژه مردم ایران)، امّا در ادارک و ذهنیت نسبت به مسیری که گفتمان مقاومت دارد میپیماید، اختلالهایی وجود دارد که میتواند موجب اعوجاج در حرکت عمومی مردم گردد. بر این اساس، یکی از ضرورتهای اصلی تبیینی کشور در شرایط کنونی، ارایه تبیینی از مقاومت است که در متن فراز و فرودهایی که در مسیر جبهه مقاومت پیش میآید، منطق پیشروندهای مقاومت را توضیح بدهد. به عبارتی دیگر، نیازمند گفتاری هستیم که پیشرفت حرکت عمومی ملّت ایران را مبتنی بر الگوی مقاومت بتواند تبیین نماید. طبیعتاً چنین گفتاری، در بستر زمانی ماه مبارک رمضان، میبایست امتزاج جدّیتری با معارف قرآنی داشته باشد و از ظرفیتهای کلانپروژه «زندگی با آیهها» در این راستا باید بهره وافی بُرد.
با توضیحات ارایه شده، گزارهی محوری منتخب برای عملیات تبیینی ماه مبارک رمضان «مقاومت، رمز پیشرفت و موفّقیت» است که ذیل آن، گزارههای فرعی و پیوستاری از آیات قرآن در نظر گرفته شده است که در ادامه در این زمینه توضیحاتی ارایه میشود.
گزارهی اصلی: مقاومت رمز پیشرفت و موفّقیت و کلید حلّ مشکلات
• آیه محوری: «وَأَن لَوِ استَقاموا عَلَى الطَّريقَةِ لَأَسقَيناهُم ماءً غَدَقًا»(سوره جن، آیه 16)
در مقابلِ گفتاری که تلاش دارد، مقاومت را مانعِ توسعهی کشور بازنمایی کند و همه مشکلات کشور را به مقاومت نسبت دهد، باید گفتمان مقاومت را به مثابهِ راهحلّ مشکلات کشور و استراتژیِ پیشرفت کشور به مردم ارایه داد. از این منظر، اگر در پیِ پیشرفت حقیقی و مرتفع شدنِ ریشهای مشکلات کشور هستیم، باید استراتژی مقاومت را دنبال نماییم. این ویژگی خاص تبیینهای دینی که آن را از تحلیلهای متعارف سیاسی ممتاز میسازد، تاکید و تکیه بر سنّتهای الهی است. در تحلیلهای رایج، از سهم و نقش ارادهی الهی در سرنوشت تحوّلات غفلت میشود و به همین دلیل، نوعی انسداد و بنبست تحلیلی شکل میگیرد. این منطق قرآنی در آیه 16 سوره جن مورد تاکید واقع شده است و رهبری در برخی از بیانات خود، از این منطق قرآنی برای تبیین مسیری که ملّت ایران دنبال کردهاند، بهره بردهاند:
«در روزهای منتهی به بیستودوّم بهمن در تهران و در بسیاری از شهرستانها همین جور [بود]؛ آنجا هم اوّلاً امام (رضوان الله علیه) بود که در جلوی جمعیّت در واقع حرکت کرد. اگر امامْ شجاع نبود، اگر امام میترسید، اگر امام ناامید میشد، اگر امام خسته میشد، اگر امام تنبلی میکرد، این حادثهی به این عظمت اتّفاق نمیافتاد. امام در قضایای روزهای آخر نهضت که منتهی به پیروزی انقلاب شد، لحظه به لحظه مراقب حوادث بود و داخل در جریانات بود تا رسید به آنجایی که حکومت نظامی را نفی کرد، مردم را به خیابانها کشاند و قضیّه تمام شد. [ثانیاً] مردم هم شجاعت به خرج دادند و نترسیدند و وارد میدان شدند و به معنای واقعی کلمه حضور پیدا کردند.
هرگاه این مجاهدت باشد، هدایت الهی هم هست؛ یعنی وقتی این مجاهدت شد، این از خودگذشتگی به وجود آمد، خدای متعال وانمیگذارد؛ وَالَّذینَ جهَدوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا؛ وقتی مجاهدت بندگانش ظاهر بشود، خدای متعال هم هدایت خودش را به آنها خواهد داد؛ علاوهی بر هدایت الهی، موفّقیّت و پیشرفت هم خواهد بود که فرمود: وَاَن لَوِ استَقاموا عَلَی الطَّریقَةِ لَاَسقَینهُم ماءً غَدَقًا. «ماء غدق» یعنی سیراب کردن از آب فروان و آب زلال که مفسّرین میگویند کنایه از حلّ همهی مشکلات زندگی است. اگر در این راه پافشاری کنید، استقامت کنید -استقامت یعنی منحرف نشدن- درست حرکت کنید، در همین طریق مستقیم حرکت بکنید، مسلّماً مشکلات زندگی هم حل خواهد شد، گرفتاریها برطرف خواهد شد، ضعفها برطرف خواهد شد؛ ما باید به این نکته همیشه توجّه داشته باشیم. اهمّیّت راهی که ملّت ایران تا امروز طی کرده بسیار بالا است؛ ما بایستی به این اهمّیّت واقف باشیم». (بیانات در ارتباط تصویری با مردم آذربایجان شرقی، 29/11/1399)
گزارهی فرعی اول: «پیوند اجتماعی مومنان» و «صلابت و نفوذناپذیری در مقابل دشمنان»، دو لازمه پیشرفت جامعه
• آیه محوری: «مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ وَالَّذينَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَى الكُفّارِ رُحَماءُ بَينَهُم»(سوره فتح، آیه 29)
پیگیریِ گفتمان مقاومت نیازمند رعایت توامان دو لازمه است که یکی به بُعد درونی جامعه و دیگری به مواجهه بیرونی با دشمنان مربوط است. در درون جامعهی مومنین، باید وحدت، انسجام و پیوند اجتماعی را تقویت کرد که مستلزمِ اقامهی «زیست اسلامی» و ترویجِ «سبک زندگی ایمانی در مدیریت روابط اجتماعی» است که مولّفههای متعدّدی دارد. در مواجهه با دشمنان جامعه اسلامی، نیز باید نفوذناپذیری و استحکام و اقتدار جامعهی اسلامی به رُخ دشمنان کشیده شود تا دشمنان از هرگونه اقدامی بر علیه جامعه مومنین منصرف گردند. اگر این دو راهبرد به صورت توامان دنبال شود، گفتمان مقاومت، پیشرفتِ پرشتابی خواهد داشت. این منطق قرآنی که در آیه 29 سوره فتح بر آن تاکید شده، بارها و بارها از سوی رهبری برای تبیین سیاست جمهوری اسلامی در مواجهه با استکبار بیان شده است که دو نمونه از آن به شرح ذیل است:
«یکی از گنجینههای بسیار مهمّی که متأسّفانه مورد توجّه قرار نمیگیرد، سخت بودن و غیر قابل نفوذ بودن در مقابل بدخواهان است. یکی از ضربههایی که جوامع بشری میخورند، از ناحیهی نفوذ دشمنانشان است، که این در آیهی «اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّار» وجود دارد. «اَشِدّاء» به معنای شدّت عمل نیست. «اَشِدّاء» به این معنا که ما در فارسی [به آن] شدّت عمل میگوییم، نیست؛ «اَشِدّاء» یعنی سخت بودن، محکم بودن، غیر قابل نفوذ بودن؛ این معنای «اَشِدّاء» است. اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّار؛ نگذارید در جامعهی شما نفوذ پیدا کنند. مهربانی و محبّت و صفا و صمیمیّتِ بین افراد جامعه. این «رُحَمآءُ بَینَهُم» هم یکی از همان گنجینهها است، که زندگی در جامعه با رحم و مروّت و مانند اینها [همراه باشد]». (بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی، 29/11/1401)
زیست اسلامی یعنی چه؟ معنای چگونگی زندگی اجتماعی اسلامی چیست؟ این را در قرآن و در نهجالبلاغه و در روایات میشود پیدا کرد. در این الگو، «لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسط» وجود دارد، یعنی «عدالت»؛ در این الگو «اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّار» وجود دارد، یعنی «مرزبندی با دشمن»؛ در این الگو «رُحَماءُ بَینَهُم» وجود دارد، یعنی «مهربانی مؤمنین و مردم با یکدیگر»؛ اینها خطوط اصلی است؛ ما از هر کدام از اینها که غفلت کرده باشیم و غفلت بکنیم و زمین بماند، نقصی در الگوی زیست اسلامی به وجود میآید. در این الگو «عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم» هست؛ یعنی حاکم جامعه رنج مردم را با وجود خود، با همهی دل خود درک میکند، احساس میکند. قرآن میگوید «عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم»؛ شما سختی میکشید، پیغمبر رنج میبرد. این از طرف حاکم نسبت به مردم. از طرف مردم هم «اَطیعُوا اللهَ وَ اَطیعُوا الرَّسولَ وَ اُولِی الاَمرِ مِنکُم»؛ مردم هم همراهی میکنند، اطاعت میکنند، کمک میکنند، دنبالهروی میکنند». (بیانات در دیدار مردمی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم در سالروز عید غدیر، 5/4/1403)
گزارهی فرعی دوم: استقامت در برابر ناملایمات و سختیها، مقدّمه پیشرفت
• آیه محوری: «كُتِبَ عَلَيكُمُ القِتالُ وَهُوَ كُرهٌ لَكُم وَعَسى أَن تَكرَهوا شَيئًا وَهُوَ خَيرٌ لَكُم وَعَسى أَن تُحِبّوا شَيئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُم»(سوره بقره، آیه 216)
یکی از دلایل تخطئه گفتمان مقاومت، اشاره به سختیها و هزینهها و دشواریهایی است که اتّخاذ گفتمان مقاومت در پی دارد. در برابر این خطّ رسانهای، باید توضیح داد که هزینهها و سختیها و محدودیتهایی که در پیِ اتّخاذ الگوی مقاومت به وجود میآید، بستر شکلگیری حرکتهای اجتماعی میشود که به قوی شدن و استحکام ساخت داخلی ملّت میانجامد. در نقطهی مقابل، این تصوّر غلط که تسلیم شدن در برابر سلطهگران، موجب کاهشِ آلام و سختیهای یک ملّت میشود، ادّعایی دروغین است و تجربه واقعی ملّتهایی که مسیر تسلیم و سازش را پی گرفتهاند، نشان میدهد که هزینهها و سختیهایی بیش از هزینههای مقاومت را متحمّل شدهاند. این تبیین، مبتنی بر منطق قرآنی است که در آیه 216 سوره بقره به آن اشاره شده است و رهبری در برخی از بیانات خود، از این منطق برای تبیین برخی از پیشرفتهای کشور بهره بردهاند.
«هر کدام از دانشگاههای مهم و بزرگ که بنده گاهی از آنها بازدید داشتهام - از دور هم اطّلاع داشتم، از نزدیک هم که میروم میبینم - کارهای تحقیقاتیشان تحسینبرانگیز است. این در حالی است که گرفتاریهای دولت در طول سالهای گذشته کمتر اجازه داده سهم بودجهی تحقیقات، آنچنانکه باید و شاید، باشد. در زمینههای پزشکی و همچنین توجّه به زیر ساختهای کشور - احداث سد، راه، پایانههای دریایی برای نفت - و دیگر چیزها پیشرفتهای چشمگیری داشتهایم. اینها واقعاً به فضل پروردگار و در عین استقلال و استغناء بهوجود آمده است. همهی درهای اساسی را در دنیا به روی ما بسته بودند؛ شاید این برای ما نعمتی بود: «فعسی ان تکرهوا شیئاً و یجعل اللَّه فیه خیرا کثیرا» گاهی اوقات از اینکه درهای دنیا به روی ما بسته باشد، خیلی ناراحت میشویم؛ اما همین موجب میشود که ما به خودمان بپردازیم و از استعداد خودمان استفاده کنیم و این رشدها و شکوفاییها بهوجود آید. کارشناسان، داخلی؛ کنندگان اصلی، داخلی. البته از دانش جهانی تا آنجایی که توانستهایم، استفاده کردهایم؛ چون دانش جهانی متعلّق به همهی انسانهاست؛ دانش ما هم متعلّق به همهی انسانهاست. یک روز دنیای اسلام به همهی دنیا خدمت کرد؛ امروز هم ما از دانش جهانی استفاده میکنیم. در دوران انقلاب، ما با تحریم و جنگ و مشکلات گوناگون و کارشکنیها مواجه بودهایم؛ اما به فضل پروردگار این موفّقیتها در نظام اسلامی به دست آمده و جزو افتخارات نظام اسلامی است» (بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 15/5/1382)
با توجّه به تقویت خطّ شبههافکنی بر علیه نظریه مقاومت و تشدید روایتهای شکست از مسیری که جبهه مقاومت طی کرده است، تقریر معنایی ایجابی و فعّال از مقاومت که منطق پیشروی این نظریه را تبیین نماید، بسیار ضروری به نظر میرسد. از سوی دیگر، اقبال عمومی به قرآن و معارف قرآنی در ایّام ماه مبارک رمضان، فرصت مناسبی فراهم میآورد تا ریشههای قرآنیِ منطق مقاومت، بازخوانی و ترویج شود. به عبارت دیگر، با توجّه به شرایط اجتماعی و سیاسی منطقه از یک سو و فرصت معنوی ماه مبارک رمضان، پیوند فعّالیتهای قرآنی با گفتمان مقاومت ضرورت مییابد.
خط گفتمانی منتخب کاملاً منطبق بر کلانپروژه «زندگی با آیهها» است. گزارههای اصلی و فرعی برگزیده، مبتنی بر نظام مفهومی سی آیه منتخب این طرح برای ماه مبارک رمضان است.
زندگی با آیهها نهضتی است که با همدلی، همراهی، همفکری و مشارکت همه ظرفیتهای مردمی و حاکمیتی به دنبال قرآنی شدن جامعه است و میخواهد آیات منتخب ناظر به موضوعات کاربردی و مورد نیاز امروز نهضت اسلامی را، برای عموم افراد جامعه، متناسب با نیاز و سلیقه ایشان به صورت گسترده و مؤثر تبیین نماید.
در همین راستا ۳۰ آیه زندگیساز که به سبک زندگی جامعه مبارز و مقاوم میپردازد طی پژوهشی از ۳۰ جزء قرآن کریم انتخاب شد. این ۳۰ آیه محور تولیدات مکتوب و رسانهای نهضت ملی زندگی با آیهها در ماه مبارک رمضان پیشرو است تا محور فعالیتهای قرآنی ماه مبارک به خصوص جزءخوانیها و مسابقات و برنامههای تلویزیونی همچون محفل و ... قرار گیرد. برخی از این آیات به طور مستقیم به مقاومت و مبارزه میپردازد و برخی به صورت غیرمستقیم به سبک زندگی مؤمنان در روابط انسانی و اجتماعی جامعهای که در حال مبارزه است میپردازد. اصلاح سبک زندگی مؤمنین در روابط اجتماعی بهعنوان کلید تحقق امت اسلامیِ متحد، مقاوم و پیروز است. وقتی بین مؤمنان ولایت قرآنی شکل بگیرد و این پیوند و پیوستگی را با عمل به وظایف و حقوق متقابل محکم کنند، ساختار درونی جامعه مستحکم شده و به امتی متحد و قوی تبدیل میشوند. آنوقت میتوانند در مسیر تحقق آرمانهای بلند قرآنی، ولیّ خدا را در مبارزه با مستکبران عالم یاری کنند و به سعادت دنیا و آخرت برسند. در اهمیت این موضوع همین بس که مقام معظم رهبری در جمعه نصر ، بیانات خود را با محوریت آیه ۷۱ سوره مبارکه توبه آغاز کردند و به «ولایت عرضی بین مؤمنین» و «ایستادگی در برابر دشمن و نفی ولایت طاغوت» پرداختند.
همانطور که کوهنوردان برای عبور از گردنههای سخت باید به هم متصل باشند، جامعه ایمانی مقاوم نیز باید با چنگ زدن جمعی به حبلالله (آل عمران ۱۰۳) از تفرقه دوری کرده و وحدت را حفظ کند. در این فضای برادری و همدلی، مشورت و همفکری (شوری ۳۸) و تعاون و همکاری (مائده ۲) شکل میگیرد. خانواده، به عنوان سلول اصلی جامعه، در این سبک زندگی، نقشی کلیدی دارد. مؤمنین برای همسر و فرزندان خود دعا میکنند تا آنان الگوی جامعه ایمانی شوند و مایه چشمروشنی باشند (فرقان ۷۴). در مقابل، هرگونه اختلاف و تنازع، جامعه را به ضعف و شکست میکشاند (انفال ۴۶). برتریطلبی و فساد نیز، مانع تحقق اهداف الهی میشود (قصص ۸۳). زخمزبان و بدزبانی پیوندها را سست میکند (همزه ۱). در این سبک زندگی، مؤمنین رفتارهای بد دیگر مؤمنان را با نیکی پاسخ میدهند تا کینهها جای خود را دوستی دهد(فصلت ۳۴) بخشش در کنار دستور به خوبیها و برخورد کریمانه با جاهلان برخورد کنند (اعراف ۱۹۹). در چنین فضایی، محبت و مهربانی در جامعه جریان مییابد و پیوندها محکمتر میشود (مریم ۹۶).
جامعه مقاوم، همچون یک پیکر واحد است که در خوشیها و سختیها با هم همراهاند و نسبت به هم مهربان و دلسوزند (توبه ۱۲۸). مؤمنان با ایثار و گذشت، حتی از محبوبترین داراییهای خود نیز در راه خدا انفاق میکنند (آل عمران ۹۲). دفاع از مظلومان و مستضعفان و مبارزه با ظالمان، وظیفهای قطعی در این سبک زندگی است که جامعه ایمانی نباید از آن غفلت کند (نساء ۷۵). آنها حقوق خویشاوندان، فقرا و نیازمندان را رعایت کرده و برای ازدواج جوانان مجرد اقدام میکنند (اسراء ۲۶؛ نور ۳۲). عدالت و فراتر از آن، احسان، دو ستون اصلی سبک زندگی اجتماعی مؤمنان است (نحل ۹۰). در گفتار نیز عدالت را رعایت میکنند، حتی اگر به ضرر نزدیکانشان باشد (انعام ۱۵۲). در این جامعه، حریمهای اخلاقی و اجتماعی مانند حجاب، برای حفظ سلامت اجتماعی مورد توجه قرار میگیرد (احزاب ۵۹). با رعایت این اصول، فضای جامعه به سمت شنیدن سخنان مفید و اتخاذ تصمیمات درست پیش میرود (زمر ۱۸). سپاسگزاری و قدردانی از یکدیگر نیز موجب افزایش برکات و نعمات الهی میشود (ابراهیم ۷).
امت اسلامی زمانی میتواند عدالت و قسط را در جامعه برپا کند که ولایت دشمنان را نفی کرده و سرسختانه در برابر آنان مقاومت و مبارزه کند (حدید ۲۷). این ایستادگی در عین مهربانی درونی، با صلابت در برابر دشمن همراه است (فتح ۲۷). در این سبک زندگی، باید دشمنی دشمنان اصلی، بهخصوص یهودیان صهیونیست، را جدی گرفت (مائده ۸۲) و مراقب بود که دشمن، مؤمنان را به استحاله هویتی و تسلیم نکشاند (بقره ۱۲۰). مقاومت در برابر دشمن، هرچند سخت و ناگوار باشد، خیرات و برکات فراوانی به دنبال خواهد داشت (بقره ۲۱۶). برای مقابله با دشمن، وحدت و انسجام ضروری است و خداوند، مجاهدانی را که در صف واحد میجنگند، دوست دارد (صف ۴). این مبارزه گاهی با شهادت همراه است و شهدا، وفادارترین یاران خداوندند (احزاب ۲۳). امت اسلامی وقتی در مسیر الهی استقامت ورزد و سختیها را تحمل کند، قطعا در پناه یاری خداوند متعال، آیندهی روشن و پیروزی قطعی در انتظار آنهاست. (هود ۱۱۲؛ حج ۴۰؛ جن ۱۶).
سی آیه منتخب که جهت همراهی با سنت جزءخوانی در سراسر کشور، از سی جزء قرآن و برای هر یک از روزهای ماه رمضان گزینش شدهاند، به ترتیب در جدول زیر آمده است. برای مشاهدهٔ آیات روی لینک زیر بزنید.
مشاهده آیات